Mảnh đất Chiêm Hoá không chỉ đa dạng văn hoá của các dân tộc mà còn có nét ẩm thực vô cùng độc đáo. Bên cạnh những đặc sản nổi tiếng như xôi ngũ sắc, bánh gai, bánh củ chuối, thịt trâu gác bếp,… Chiêm Hoá còn nổi tiếng với mắm cá ruộng độc đáo của đồng bào dân tộc Tày từ bao đời nay.
Đặc trưng của món Mắm cá ruộng Chiêm Hóa chính là được làm từ những loại cá chép nuôi ở ruộng, có thịt săn chắc, thơm ngọt được chế biến cùng với nếp cái hoa vàng và các nguyên liệu truyền thống của địa phương để tạo nên 1 món ăn đặc sản độc đáo. Đây vừa là món ăn truyền thống, cũng vừa là một vị thuốc độc đáo của đồng bào dân tộc Tày.
(Mắm cá chép ruộng Hà Cao Thượng xã Hoà Phú, huyện Chiêm Hoá)
Để làm ra một hũ mắm cá đòi hỏi khá công phu, phải mất 3 tháng nuôi cá ở ruộng và 10 tháng ủ men làm mắm. Theo bí quyết mà các cụ già truyền lại thì để làm món ăn này phải chọn đúng loại cá chép nuôi ở ruộng, to chừng khoảng hai ngón tay, mổ moi ruột sạch sẽ, để ráo nước. Khâu mổ cá phải thật khéo, không được làm vỡ mật cá, nếu không mắm sẽ có vị đắng. Tiếp đó đem cá đã làm sạch xát muối; giềng, hành thái lát mỏng trộn đều rồi đổ vào hũ, mùa hè thì ủ từ 3-5 ngày, mùa đông phải khoảng 1 tuần. Trong thời gian ủ cá thì đồ xôi nếp, rắc men lên rồi đậy kín. Cuối cùng là hái lá cơm đỏ, lá trầu không về thái chỉ, trộn đều với cá và xôi nếp đã lên men. Sau đó đem đổ vào hũ, bịt thật kín. 10 tháng sau mở hũ mắm ra là dùng được. Món mắm ngon phải có màu đỏ tía, dậy mùi thơm nức, không có mùi tanh, hôi. Trải qua 10 tháng ủ trong hỗn hợp, cá phải chín cả thịt lẫn xương mới đạt yêu cầu.
(Mắm cá ruộng Cổ Linh xã Kim Bình, huyện Chiêm Hoá)
Mắm cá ruộng có rất nhiều cách thưởng thức. Ngoài dùng để chấm các loại thịt luộc, rau luộc, rau sống, bà con còn dùng để xào với trám om đã bỏ hột, sẽ có món ăn mang hương vị vô cùng độc đáo. Đặc biệt, mắm cá ruộng còn là vị thuốc giải rượu, giải độc rất tốt. Thường sau khi ăn gần hết hũ mắm, bà con để lại một ít để phòng trong nhà có người bị say rượu, trúng gió hay bị ngộ độc nhẹ. Chỉ cần múc ngay một ít mắm cho người đó uống, sẽ giảm nhanh các triệu chứng khó chịu.
(Năm 2023, Mắm cá ruộng Chiêm Hoá được Hiệp hội văn hoá ẩm thực Việt Nam vinh danh là ẩm thực tiêu biểu)
Mắm cá ruộng không chỉ là món ăn truyền thống của đồng bào dân tộc Tày Chiêm Hóa mà giờ đã trở thành thương hiệu được du khách trăm miền biết đến.
Minh Thao